Region: Beskid Sądecki

Beskid Sądecki – pasmo górskie w Beskidach Zachodnich, w południowej Polsce. Od południa graniczy z Pogórzem Popradzkim, od zachodu z Pieninami i Gorcami, od północny z Kotliną Sądecką a od wschodu z Beskidem Niskim. Rozciąga się pomiędzy Dunajcem na zachodzie a dolinami Kamienicy, Mochnaczki, Muszynki i Przełęczą Tylicką na wschodzie. W skład Beskidu Sądeckiego wchodzą dwa pasma: Jaworzyny i Radziejowej. Rozdziela je przełomowa Dolina Popradu. Obydwie części Beskidu Sądeckiego mają charakter podłużnych pasm górskich złożonych z grzbietu głównego oraz odbiegających od niego grzbietów bocznych. Szczyty, z wyjątkiem Radziejowej i Jaworzyny, charakteryzują się niewielką wybitnością.

Beskid Sądecki zbudowany jest z wyraźnie uławicowanych skał osadowych, takich jak piaskowce, zlepieńce i łupki, obejmowanych wspólną nazwą fliszu karpackiego. Zaliczane są one do wielkiej płaszczowiny magurskiej. Najwyższe partie gór, czyli partie wierzchowinowe grup Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej, budują szczególnie odporne piaskowce magurskie. Jego obszar charakteryzuje się ukształtowaniem terenu typowym dla gór średniej wysokości, zbudowanych z materiału fliszowego. Obie grupy Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej mają postać niezbyt długich pasm, od których odchodzą liczne grzbiety boczne, rozgałęziające się kolejno w formie wielkich rozrogów. Grzbiety te, osiągające wysokości maksymalne w granicach 1100-1200 m n.p.m., stosunkowo wąskie, rozdzielane są głębokimi, krętymi dolinami o stromych stokach.

W partiach szczytowych występują miejscami oryginalne formy skalne, zbudowane z twardych piaskowców magurskich, w których możemy obserwować interesujące struktury sedymentacyjne i wietrzeniowe. Najbardziej znane z nich to Diabelski Kamień pod Jaworzyną Krynicką, Diabelskie Skały w rejonie Hali Łabowskiej czy też skałki w pobliżu Wierchu nad Kamieniem. W wielu miejscach spotkamy różnego rozmiaru formacje osuwiskowe, przy czym obok starych osuwisk, liczących sobie setki lat, możemy obserwować wciąż osuwiska tworzące się współcześnie. Największe z nich możemy obserwować m.in. w okolicach Zadnich Gór, Wierchu nad Kamieniem oraz Wietrznych Dziur. Z osuwiskami związane są również niewielkie jeziorka osuwiskowe – największym z nich, znajdującym się już w fazie zanikania, jest staw Czarna Młaka nad Powroźnikiem.

Beskid Sądecki porastała pierwotna puszcza. W górach była to głównie buczyna karpacka, w której dominował buk zwyczajny, domieszkę tworzyła jodła pospolita i jawor. Dzięki działalności człowieka tylko w niektórych miejscach ostały się fragmenty tej niezmienionej pierwotnej puszczy. Jawory są już rzadkie, jednak dawniej musiały występować znacznie częściej. Świadczą o tym pochodzące od jawora liczne nazwy geograficzne, nawet w takich miejscach, gdzie obecnie w ogóle już nie ma tego gatunku. Buk natomiast występuje w dużych ilościach. Fragmenty buczyny karpackiej chronione są w kilku rezerwatach. Tereny po wyciętych lasach obsadzano potem drzewami iglastymi, głównie świerkiem, który w reglu dolnym jest gatunkiem wprowadzonym przez człowieka. Za naturalne drzewostany świerkowe uważa się tylko lasy w szczytowych partiach Radziejowej, Złomistego Wierchu i Wielkiego Rogacza. Nad potokami i rzekami występują lasy łęgowe, a na stromych skarpach nad Popradem i Dunajcem niewielkie fragmenty grądów. Wielką rzadkością jest zachowany naturalny fragment lasu lipowego, chroniony w rezerwacie przyrody Las Lipowy Obrożyska.

Ze względu na zróżnicowanie wysokości terenu, wykształciły się tu trzy piętra roślinne: pogórze do 550–600 m n.p.m., regiel dolny do 1100 m n.p.m., regiel górny powyżej 1100 m n.p.m.
Znaczącą część powierzchni Beskidu Sądeckiego zajmuje piętro pogórzy, które jest najbardziej przekształcone przez człowieka. Dominują w nim pola uprawne, łąki kośne i pastwiska. Wśród nich spotkamy jednak szereg większych połaci lasów, liczne zagajniki i zadrzewienia śródpolne, tworzone przez grądy – lasy mieszane z udziałem lipy (szeroko- i drobnolistnej), grabu, buka, brzozy, jesionu i in. Wśród roślin kwiatowych ok. 100 gatunków to rośliny kserotermiczne. Porastają one nasłonecznione i zaciszne stoki głównie w partii pogórzy, tworząc murawy i zarośla kserotermiczne. W dolinach Popradu i Dunajca oraz na obrzeżach większych potoków wykształciły się łęgi olchowe oraz zarośla szuwarowe z mozgą trzcinowatą, manną fałdowaną, skrzypem bagiennym oraz trzciną pospolitą.
Regiel dolny budują głównie lasy bukowe. Wśród nich wyróżnia się żyzna buczyna karpacka, w której oprócz buka spotkamy domieszki jodły pospolitej, jawora i wiązu górskiego, a w wyższych położeniach również świerka.
Regiel górny, występujący wyłącznie w Paśmie Radziejowej, zajmuje stosunkowo ubogi w gatunki bór świerkowy z borówczyskami.

Obszar Beskidu Sądeckiego należy do dorzecza Dunajca w zlewisku Morza Bałtyckiego. Jedyną większą rzeką przepływającej przez region jest Poprad, natomiast Dunajec opływa go od zachodu i północy, będąc jego granicą. Większość cieków stanowią spływające z gór liczne potoki, płynące dolinami usytuowanymi najczęściej pomiędzy bocznymi grzbietami górskimi. Uchodzą one bezpośrednio do Dunajca lub Popradu bądź za pośrednictwem mniejszych rzek znajdujących się na granicy regionu, takich jak Grajcarek, Kamienica Nawojowska, czy Muszynka.

Beskid Sądecki jest jednym z najbardziej cenionych w Europie regionów pod względem naturalnych wód mineralnych. Wody tych okolic, źródełka w Tyliczu, wody mineralne Krynicy: Kryniczanka, Słotwinka, Jan, Tadeusz, Mieczysław, Zuber zawdzięczają swoje walory budowie geologicznej skał, spośród których są wydobywane. Krążąc setki lat pomiędzy ułożonymi naprzemiennie warstwami gruboziarnistych piaskowców i łupków, z cienkimi pokładami margli oraz wapieni, woda nasyciła się minerałami i osiągnęła krystaliczną czystość.

Najwyższe szczyty: Radziejowa (1266 m n.p.m.), Złomisty Wierch (1224 m n.p.m.), Bukowinki (1218 m n.p.m.), Mała Radziejowa (1207 m n.p.m.), Wielka Przehyba (1191 m n.p.m.), Złomisty Wierch Północny (1189 m n.p.m.), Wielki Rogacz (1176 m n.p.m.), Przehyba (1173 m n.p.m.), Skałka (1163 m n.p.m.), Mały Rogacz (1162 m n.p.m.), Jasiennik (1158 m n.p.m.), Mała Przehyba (1155 m n.p.m.), Czeremcha (1146 m n.p.m.), Jaworzyna (1128 m n.p.m.), Zgrzypy (1124 m n.p.m.), Jaworzyna Krynicka (1114 m n.p.m.), Wielka Bukowa (1104 m n.p.m.).