Region: Beskid Wyspowy

Beskid Wyspowy – mezoregion fizyczno-geograficzny w południowej Polsce, pasmo górskie będące częścią Beskidów Zachodnich. Od północy sąsiaduje z Pogórzem Wiśnickim, od wschodu z Pogórzem Rożnowskim i Kotliną Sądecką, od południa z Gorcami a od zachodu z Beskidem Makowski i Pogórzem Orawsko-Jordanowskim. Zajmuje powierzchnię ok. 1000 km². Odosobnione góry Beskidu Wyspowego tworzą charakterystyczne wyspy – stąd pochodzi jego nazwa.

Góry Beskidu Wyspowego są denudacyjnymi ostańcami piaskowców magurskich, pod którymi znajdują się głębiej położone serie skalne płaszczowiny śląskiej. Dawniej układ tych warstw był odwrotny: wklęsłe formy terenu, tzw. synkliny, utworzone były ze skał twardych, natomiast wypukłe (antykliny) z miękkich. Obecne szczyty stanowiły więc zagłębienia terenu, zaś dzisiejsze doliny były wzniesieniami. W wyniku fałdowania i wypiętrzania terenu na przełomie starszego i młodszego trzeciorzędu nastąpiło odwrócenie rzeźby terenu. Te niżej obecnie położone cienkoławicowe warstwy piaskowcowo-łupkowe, margle i łupki ilaste są bardziej podatne na wietrzenie, stąd też tworzą one słabiej nachylone stoki oraz duże obniżenia między górami. Procesy fałdowania i wypiętrzania terenu trwają również obecnie, choć z mniejszą intensywnością, a ważną rolę w dynamice tego procesu odgrywają aktywne do dzisiaj osuwiska. Największe występują na Lubogoszczy (w rejonie Zapadlisk i Żabiego Oczka), Ćwilinie (na północnym stoku) i Luboniu Wielkim (gołoborze na Perci Borkowskiego).

Charakterystyczną cechą Beskidu Wyspowego jest występowanie odosobnionych, sięgających do 1170 m n.p.m. szczytów, które niczym wyspy wznoszą się 400–500 m ponad typowo podgórskie zrównanie sfalowane łagodnymi wzgórzami. Wiele szczytów Beskidu Wyspowego wyróżnia się dużą wybitnością, stąd też wiele z nich znajduje się na liście najwybitniejszych szczytów Polski. Szczyty te mają strome, czasem nawet bardzo spadziste stoki. Zazwyczaj północne są bardziej nachylone od południowych, wierzchowina jednak z reguły jest płaska, wylesiona i zajęta pod pola uprawne i zabudowania. Beskid Wyspowy łączy w sobie cechy krajobrazu podgórskiego i górskiego. Góry zasadniczo nie tworzą tutaj długich pasm, lecz szereg oddzielnych szczytów otoczonych szerokimi i rozległymi dolinami. Głębokie doliny rzeczne oddzielające poszczególne szczyty górskie od dawien dawna wykorzystywane były jako trakty komunikacyjne, dzisiaj biegną nimi drogi łączące poszczególne miejscowości tego regionu.

Istnieją tu liczne, zbudowane z piaskowca wychodnie i formy skałkowe. Najbardziej znane to Diabli Kamień koło Szczyrzyca i Wielki Kamień na Krzywickiej Górze. Występuje również wiele innych form ukształtowania terenu. Na Luboniu Wielkim znajduje się duże gołoborze, na stokach Ćwilina, Mogielicy, Łopienia, Szczebla i Zęzowa skalne osuwiska. Występują także jaskinie i rowy, na ogół pochodzenia osuwiskowego.

Obecnie większość terenu Beskidu Wyspowego pokrywają pola uprawne i obszary zabudowane. Większe zwarte kompleksy leśne ostały się dopiero powyżej wysokości 700–800 m n.p.m., ale i one zostały przeobrażone w wyniku gospodarki człowieka, często rabunkowej. Zachowany jest tu charakterystyczny dla gór piętrowy układ roślinności, ale występują tylko 2 piętra: do wysokości ok. 450 m jest to piętro pogórza, powyżej, aż po najwyższe szczyty regiel dolny. Jedynie pod wierzchołkiem Mogielicy występuje szczątkowy regiel górny. Skład gatunkowy roślin jest nieco uboższy od sąsiednich Gorców czy Beskidu Sądeckiego właśnie z powodu braku regla górnego oraz mniejszej wysokości szczytów.

Najwyższe szczyty to: Mogielica (1170 m n.p.m.), Ćwilin (1072 m n.p.m.), Jasień (1063 m n.p.m.), Kutrzyca (1051 m n.p.m.), Modyń (1029 m n.p.m.), Luboń Wielki (1022 m n.p.m.), Krzystonów (1012 m n.p.m.), Śnieżnica (1007 m n.p.m.), Mały Krzystonów (984 m n.p.m.), Szczebel (977 m n.p.m.), Miznówka (969 m n.p.m.), Lubogoszcz (968 m n.p.m.), Łopień (961 m n.p.m.), Lubogoszcz Zachodni (953 m n.p.m.), Cichoń (925 m n.p.m.), Ostra (928 m n.p.m.), Jaworz (918 m n.p.m.), Hala (912 m n.p.m.), Wyrębiska Szczawskie (907 m n.p.m.), Sałasz (905 m n.p.m.), Kiczora (901 m n.p.m.).