Region: Jura Krakowsko-Częstochowska

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (Jura Krakowsko-Częstochowska) – makroregion geograficzny znajdujący się w południowej Polsce, który tworzą następujące mezoregiony fizycznogeograficzne: Wyżyna Częstochowska, Wyżyna Olkuska, Rów Krzeszowicki i Garb Tenczyński. Znajduje się w dorzeczu górnej Wisły oraz górnej Warty. Tworzy pas długości ok. 80 km, pomiędzy Krakowem a Częstochową.

Obszar wyżyny był wielokrotnie dnem morza, przez co powstało tu wiele warstw skał dolomitowych, marglowych i wapiennych. Dominują wapienie górnojurajskie, które widoczne są poprzez wystające ponad powierzchnię liczne wapienne ostańce osiągające wysokość do kilkudziesięciu metrów. Powstały w wyniku procesów krasowych, których wynikiem są również krasowe doliny, liczne jaskinie i schroniska ze stalaktytami, stalagmitami oraz stalagnatami. Wapienna płyta budująca wyżynę opada w kierunku północno-wschodnim, gdzie zapada pod piaskowce i iły z okresu kredy.

Teren wyżyny wznosi się na wysokość około 300 m n.p.m., po wschodniej stronie Częstochowy, do około 500 m w części południowej. W dwóch miejscach wyżyna wznosi się powyżej 500 m n.p.m. Najwyższe wzniesienie to Góra Zamkowa o wysokości 516 m n.p.m. znajdująca się na terenie wsi Podzamcze w gminie Ogrodzieńca. Wyżyna przekracza także 500 m n.p.m. w Jerzmanowicach – wzgórze Grodzisko (Skałka) o wysokości 513 m n.p.m. Ku zachodowi opada stromo do Wyżyny Śląskiej ok. 100-metrową krawędzią, tzw. kuestą jurajską, na wschodzie przechodzi łagodnie w Nieckę Nidziańską. Południowa część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej tworzy Garb Tenczyński, który jest oddzielony od pozostałej jej części Rowem Krzeszowickim.

Obszar wyżyny pokrywają przeważnie mało urodzajne gleby, powstałe głównie na polodowcowych piaskach bielice lub na wapieniach szkieletowe rędziny. Oprócz nich występują powstałe na lessach gleby brunatnoziemne.

Lasy zajmują około 20% powierzchni. W zbiorowiskach leśnych występują głównie grądy, mieszane bory sosnowo-dębowe z domieszką jodły lub buka, świetliste dąbrowy. Do rzadkich i cennych przyrodniczo zespołów należą typowe dla gór: buczyna karpacka z domieszką jodły, kwaśna buczyna sudecka, jaworzyna górska oraz ciepłolubna buczyna storczykowa porastająca skaliste, wapienne, silnie nasłonecznione zbocza. W zabagnionych dolinach rzek występują niewielkie fragmenty łęgów.

Poza obszarami leśnymi występują tu charakterystyczne dla Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej murawy kserotermiczne porastające strome, skaliste i suche zbocza. Rosną w nich rzadkie gatunki roślin ciepłolubnych. Na rozległych piaskach Pustyni Błędowskiej występuje roślinność pustynna.

W poprzek Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej przebiega dział wód Odry i Wisły. Między Zawierciem a Kromołowem, oddzielone jedynie nasypem kolejowym wypływają Warta uchodząca do Odry i Czarna Przemsza należąca do zlewni Wisły. Oprócz nich na wyżynie początek mają rzeki i potoki: Biała Przemsza, Pilica, Dłubnia, Szreniawa, Prądnik, Wiercica, Rudawa, Chechło, Dulówka, Kluczwoda, Sanka, Rudno, Będkówka, Kozi Bród. Porowate wapienne podłoże powoduje, że liczba cieków jest niewielka, a niektóre doliny (np. Dolina Wodącej) są suche – woda płynie ich dnem tylko po większych opadach. Rejon jest ubogi w wody powierzchniowe. Liczne i głębokie doliny, parowy i wąwozy wskazują jednak, że dawniej rejon wyżyny był zasobniejszy w wodę. Dość licznie występują wywierzyska i źródła. Ich silne natlenienie i duża zawartość dwutlenku węgla, sprzyjają bujnemu rozwojowi roślinności pokrywającej dna potoków.

Na Wyżynie zbudowano system średniowiecznych zamków – Orle Gniazda, niegdyś strzegących granicy Królestwa Polskiego przed najazdami z Górnego Śląska. Większość z zamków na tym obszarze została wybudowana na trudno dostępnych wapiennych skałach.